Электрондық пошта

Сабақтың тақырыбы:        Электрондық пошта

Cабақтың мақсаты:   

Білімділік:                   Оқушыларды жалпы интернет ұғымымен таныстыра отырып, қолдану және жұмыс істеу жолдарын үйрету, іс жүзінде қолдану.  

Дамытушылық:         Оқушыларды бумалар мен хаттамалардығ негізгі түрлерімен таныстыра отырып, негізгі электрондық мекен жайды құруға, қолдануға үйрету.

Тәрбиелік:                             Оқушыларды ұқыптылыққа,

жинақылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:             теориялық практикалық сабақ

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру                             
2. Өткен материалды қайталау   
3. Жаңа сабақты түсіндіру          
4. Сабақты бекіту
5. Бағалау
6. Үйге тапсырма                          

Өткен материалды қайталау  сұрақтары:

• Желі дегеніміз не?
• Жергілікті желінің қызметі қандай?
• Сервер дегеніміз не?
• Сақина және шина топологиясының айырмашылығы неде?

Жаңа тақырып

Электронды пошта (electronic mail, e-mail) – Интернет желісінде ең атақты қолдану. Бұл бөлімде Интернетте қолданылатын электронды поштаның негізгі хаттамасы туралы толық жазылған.

Электронды пошта ең басында қолдан жасалған пошталық жүйе түрінде болды.  Сауда түрі, мысалы IBM компаниясымен PROFS (Professional Office System), бірінші тек қана мэйнфреймдар мен шағын-ЭЕМ үшін өңделді.

Бірақ жергілікті желілердің пайда болуы электронды поштаның сауда өнімінің дамуына әкелді. Бұл жүзеге асыру таныс жетіспеушілік –стандартты хаттамаларды толық емес қолдау. Пошталық сервер сапасында файлдық сервер алға шығып, кейде «хабарды сақтау орны» деп атайды. Файлдық серверде сақталатын, файлға ақпаратты жазып, персоналды компьютерлер жергілікті бір желі электронды поштамен айырбасталды. Соңғысы, өз кезегімен әртүрлі операциондық жүйемен файлдарды біріктіру қолдануын қамтамасыз етеді, мысалы Microsoft LAN Manager және Novell NetWare.

Хабарламаның сапар желіктеуіші бір сақтаудан екіншіге өтуі жеке хаттамалардың немесе версия арқылы стандартқа толық сай емес орындалады. Екі хабарламаны сақтау бір жергілікті желіде бар болуы мүмкін, және жалпы желі арқылы немесе телефон байланыс көмегімен байланысады. Жергілікті желі үшін Электрондық поштаның жүйесіне Microsoft Mail и Lotus cc:Mail жатады. Жергілікті желі үшін электронды пошта бөлім деңгейінде өте жақсы жұмыс істейді. Бұндай жүйелер нашар масштабталған, кейде бірнеше пошталық серверді (бөлімге бірден немесе одан көп бойынша) біріктіру кезінде біраз администраторлық қиындықтар пайда болады.

Бұндай жағдай сурет 7-1 көрсетілген.

Сурет. 7-1.    Бөлім деңгейінде жұмыс істейтін пошталық жүйе архитектурасы

Келесі ұрпақтың электронды поштаның жүйесінде клиент хабар сақтау орны механизм біреу арқылы жойылған процедураны шақыруымен (Remote Procedure Call, RPC)  әрекеттеседі. Енді пошталық сервер көптеген процесстердің параллельді жұмыс істеуінен тұрады, және оны файлдық сервер деп есептеуге болады. Электронды пошта жүйе артықшылығының бұндай түрі олар қауіпсіз және ақпаратты серверге өзі өңдеп рұқсат етеді. Ал ендеше, басқа қосымшаларды құруды қолдайды, мысалы, Электронды поштаның іс жүргізу жұмысын автоматтандыру үшін. Жеңілдетсек, қосымша автоматтандыру үшін қатты электронды поштаның құрылымы ішіндегі алаң хабар негізінде рұқсат етеді деп айтуға болады. Мысалға сақтандыру компаниясын алсақ. Телефоншы мәлімдемені қабылдайды және хабарға енгізеді, ал сервер – автоматты түрде нақты адамдарға өңдеу үшін бағыттайды. Электронды хабар жол бөлімінен мәлімдеуді қабылдаудан атқарушыға өтеді, ал сосын – бухгалтерияға, әрбір алушы ерікті ішіндегі кейбір алаң хабарын жаңартады.

Төменде анықталған терминдер жаппай қолданылатын, электронды пошта жүйесінің пайдалану түрінен тәуелсіз. Электронды хабарламаны адам немесе компьютерлік бағдарлама құрады. Персоналды компьютерде, мэйнфреймде немесе шағын-ЭЕМ жұмыс істейтін адам оны қолданушы интерфейс арқылы жасайды. Пайдаланушы интерфейс әдетте басқа бағдарламалық қамтамасыз етумен (динамикалық немесе басқа кітапханалар түрінде) әрекеттесетін, пошталық серверге әрекеттесуді қамтамасыздандыру.

Кітапхананың өзін немесе оның қолданушы интерфейстермен байланыстыруды қолданушы агенті (user agent) деп атайды. Әдетте қолданушы агент пошталық серверге жергілікті желі  немесе коммутаторлы (телефонды) сызық арқылы қосылады. Қолданушымен байланысатын пошталық сервер үй сервері (home server) деп атайды – ол арқылы қолданушы өзінің Электронды хабарламаларын жібереді. Сонымен қатар үй сервері қабылдайды және қолданушыға мекенделген барлық хабарларды уақытша сақтайды. Пошталық сервер электронды поштаны басқа серверлер арқылы бағдарламалық модульдер – поштаны жіберу агенті (mail transfer agent, МТА) жібереді. Үй серверінің мекенжайына жету үшін хабарлама кейде көптеген МТА өтеді. 9-2 суретте мынандай жағай көрсетеді, сосын әртүрлі кезеңде қолданылатын хаттамалар көрсетілген

Сурет. 7-2. Электронды поштаның бірнеше МТА арқылы үй серверінің мекенжай сапары(әр түрлі кезеңде әртүрлі хаттамалар қолданылады)

Қазіргі клиент-серверлі электронды поштаны жазу үшін автономды (offline), интерактивті (online) және сөндірілген (disconnected) модель терминдерін қолданады.

·                   Автономды модель – ағымдағы клиент серверге қосылады және толтырылған поштаны қабылдайды.

Осыдан хабарлама қолданушыға берілгеннен кейін, сервер оларды өшіреді. Барлық келесі өңдеу клиентпен орындалады, және сервер БҰЛ туралы ойламайды. Бұндай модель POP (Post Office Protocol) хаттамасындабұл бөлімде келесідей жазылған, жүзеге асырылады. IMAP хаттамасы (Internet Message Access Protocol) — ол туралы да келесі айтылады – сонымен қатар осы модельді қолдайды, бірақ оны тіпті интреактивті  және сөндірілген модельде қолданылады.

·                    Интерактивті модель – клиент сеанс сервермен байланысты орнатады, және барлық электронды пошта серверде сеанс уақытында өңделеді, ал клиент осы процесспен басқарады. Міне кейбір хаттамалар осы модельдерді қолданатындар -  IMAP, NFS (Network File System) және CIFS (Common Internet File System).

·        Сөндірілген модель – автономмен интерактивті модельдің орташа аралық.  Клиент серверге қосылып, сайланған хабарламаны қабылдайды және оларды автономды режимде өңдейді. Кейін клиент жаңадан сервермен байланысты орнатады және өзгерістерді жібереді (хабарламаны немесе мекенжай кітабын түзету, хабарламаны өшіру, жауап бер! Және т.б.). Бұл жағдайда сервер  - хабарламаның басты сақтау орны, ал клиент – уақытша. IMAP хаттамасы және осы модельді қолдайды.

Келесі бөлімдерде электронды поштаның хаттамалары 9-2 суретте көрсетілген, сонымен қатар басқалар баяндалған.

Сабақты бекіту сұрақтары:

• Электрондық поштаның жай қарапайым поштадан айырмашылығы неде?
• Электрондық поштаға хаттарды қалай жөнелтеміз?
• Өз мекен жайымызға келген хаттарды қалай көре аламыз?

Бағалау:                      әр оқушыны өз-өздерін бағалау стикерлерін жабыстырған рефлекциялық шеңбер бойынша бағалау, ескерту.

Үйге тапсырма:          тақырыпты қайталау. Электрондық поштаны қалай ашамыз?